« پارسی » بگوییم یا « دری»؟!
یادداشت از : عمر راوی .
پیرامون « پارسی» و « دری»، سخن بسیار گفته و نوشته اند. شماری میگویند که پارسی نام زبان ماست و « دری» یک صفت است برای اصل زبان. بعضی ها می گویند که اصل نام زبان « دری» است، پارسی نام ثانوی این زبان است. یک عده میگویند که فارسی اصل نام زبان است، دری اسم یکی از لهجه های پارسی میباشد. جمعی به این باورند که هم پارسی و هم دری نام همین یک زبان است. هردو اسم اند. اگر بگویی زبان فارسی یا اگر بگویی زبان دری، هر دو درست اند.

خوب و البته که هر گروهی برهان ها و دلیل های خود را می آورند و میکوشند که همان دیدگاه خاص خود را به عنوان دیدگاه علمی و واقعی و درست، به کرسی نشانند. کسیکه به این جستار علاقه دارد بهتر است که همه دیدگاه ها را یکه یکه پیدا کند،‌بخواند و داوری و نتیجه گیری نماید.

من به حیث یکی از دلبستگان این موضوع، پس از سالها خواندن و پیگیری کردن این گفتگو، خودم به پیش خود به این نتیجه رسیده ام که فارسی و دری، هر دو، نام همین زبانی است که من می نویسم و تقریبا بیشتر از دو صد میلیون نفر در ایران و افغانستان و تاجیکستان و ازبکستان و خیلی جای های دیگر به آن سخن می گویند.

همان زبانی که عنظله بادغیسی، وصیف سجزی، ابو عبدالله « رودکی» ، دقیقی بلخی، جلال الدین بلخی، عنصری، مسعود سعد، حافظ، سعدی، فردوسی، ناصرخسرو بلخی، بیدل دهلوی، صایب تبریزی، امیرخسرو دهلوی، رابعه بلخی، مخفی بدخشی، مولانا جامی هروی، کمال خجندی، نیما یوشیج، احمد شاملو، مهدی اخوان ثالث، هوشنک ابتهاج (سایه )، فروغ فرخزاد، سهراب سپهری، واصف باختری، قهار عاصی، صوفی عشقری، حیدری وجودی ، بهار سعید و صدها و هزاران نفر دیگر شعر گفته اند و داستان نوشته اند و سخن های نغز و ماندگار به جا مانده اند، همان زبان ، زبان فارسی است ، زبان دری است، زبان فارسی دری است، زبان دری فارسی است. یعنی هم « فارسی» و نیز « دری» ، هر دویش، نام همین زبان است. جدا نوشتن آن، یکجا نوشتن آن، یکی را به جای دیگر بکار بردن، یکی را پیش و یکی را در پی آن نوشتن، جای شان را پس و پیش کردن، هیچ تغییری در اصل و ماهیت مساله به وجود نمی آورد.

در ضمن،‌ این دو کلمه ، هم به حیث اسم زبان به کار رفته اند، هم گاهی به حیث صفت زبان به کار رفته اند. گاه گاهی نیز به حیث لهجه به آن ها اشاره شده است. به این حساب، جای هیچ جنگ و دعوایی در میان نیست.

فردوسی توسی گفته بود :
بسی رنج بردم در این سال سی
عجم زنده کردم بدین پارسی

و باز فردوسی بزرگ گفته بود :
بفرمود تا پارسی دری
نبشتند و کوتاه شد داوری

حافظ شیرازی:
شکرشکن شوند همه طوطیان هند
زین قند پارسی که به بنگاله می‌رود

باز حافظ شیرازی :
ز شعر دلکش حافظ کسی بود آگاه
که لطف طبع و سخن گفتن دری داند

عنصری :
آيا به فـعـل تــو نيکــو شـــده معـاني خيــر
و يا به لـفـظ تـو شيرين شــــده زبان دری

خاقانی :
ديــد مـرا گرفـتــه لـب آتـش پـارســــی زتب
نـطـق مـن آب تـازيـان بــرده به نکـتـه دری

از هرگونه نمونه ها میتوان از دیوان شاعران بزرگ زبان ما ردیف کرد که یکی از دیدگاه های خاص یاد شده در بالا را تقویت کنند. اما من برای روشن ساختن مراد خودم ( که فارسی و دری، هر دو، نام زبان ما استند)، به همین چند بیت بسنده می کنم. نتیجه گیری خودم همین است که زبان ما را می توان فارسی خواند، میتوان دری خواند. میتوان پارسی دری خواند. مراد همان یک زبان است.

باید نوشت که فاشیست های افغان و کسان دیگری که تلاش دارند پارسی و دری را دو زبان متفاوت و جداگانه و بیگانه با هم نشان دهند،میخواهند آفتاب جهان تاب را به دو انگشت سیاه خویش پنهان کنند. این حرکت بسیار آشکار فارسی ستیزانه است هم در گذشته ناکام شده بود و هم امروز راه به جایی نخواهد برد.

به نظر من بهتر است که ما روی کلمه پارسی (فارسی) تاکید کنیم. برای رفع هرگونه سوء تفاهم اگر پارسی دری هم بنویسیم عیبی ندارد. هر دو واژه بیانگر نام زبان ما میباشند و باید هر دو را پاسداری کنیم و به کار ببریم. باید نگذاریم که دشمنان زبان ما، با استفاده نادرست سیاسی از یکی این نامها، در مقابل آن واژه حساسیت و ذهنیت منفی خلق نمایند.

اگر گفتار ادیبان و شاعران را به یکسو نهیم ، مردم عام پارسی زبان همیشه زبان خود را پارسی/ فارسی معرفی کرده اند. از این به بعد نیز، وقتی سخن از هویت زبانی ما در میان باشد، باید همین رسم همیشگی را ادامه دهیم و اصطلاح مانوس و شناخته شده ای فارسی زبان را برای هویت زبانی مان به کار بریم . اگر چه « دری » هم نام همین زبان ماست، اما واقعیت این است که اصطلاح « دری زبان» در میان عام مردم نه در گذشته رواج داشته و نه همین اکنون جا افتاده است.

با تاکید بیشتر بر واژه «فارسی» و خود را فارسی زبان خواندن، میتوانیم دسیسه جداسازی و تفرقه اندازی در میان پارسی زبانان را در نطفه خنثاء کنیم. اگر چه « دری زبان » گفتن هم غلط نیست، اما به دلیل های سیاسی و فرهنگی و مبارزاتی، باید از اصطلاح « فارسی زبان » بیشتر استفاده کنیم و در همان حال در مقابل واژه « دری » نیز حساسیت نداشته باشیم.

باید گفت که مساله « تاجیکی» خواندن زبان پارسی، یک بحث جدا گانه را می طلبد و من در اینجا به خاطر دراز نشدن این یادداشت از طرح آن پرهیز کردم. بدون شک، منظور از « تاجیکی » نیز همان زبان پارسی دری است.
شاد باشید و جهان به کام تان .
تاجیکم با تاجیکانم زنده ام . عمر راوی .