سخن کوتاه پیرامون واژه « تاجیک»
(«تاجیک» و «ایرانی»)
گزینش و برگردان به فارسی از : عمر راوی .
پروفیسور «ریچارد فولتز»(Richard Foltz) در کتاب تازه چاپ شده اش « تاریخ تاجیکان: ایرانیان شرقی»
(A History of the The Tajiks:Iranian of the East)، می نویسد که :

(( واژه « تاجیک» به یک مقدار بحث و روشن سازی نیاز دارد، به ویژه در پیوندش با نامگذاری بهتر شناخته شده ای «پرشین» { ایرانی} .

شاید بتوان با استعمال آن { تاجیک} به طور کامل مخالفت کرد. چونکه در یک بردداشت کلی، تاجیکان و پارسیان { ایرانیان} میتوانند به مثابه یک مردم واحد در نظر گرفته شوند و تاجیکستان صرفا به عنوان یک بخش شرقی از قلمرو ایران بزرگ تلقی گردد. ایرانیان امروز کلیت تاریخ تاجیکان را صرفا به مثابه بخشی از تاریخ خود می دانند و سرزمین تاجیکان در ذهن آنان قسمتی از یک منطقه ای است که انرا « خراسان بزرگ» میخوانند.

تاجیک ها { منظور تاجیکهای تاجیکستان است} به حساب خود شان، از انجاییکه هفتاد سال تحت تاثیر تبلیغات شوروی قرار داشتند، برعکس تمامیت تاریخ ایران را تاریخ تاجیکان می شمارند. این به حدی است که حتا شاعران سده های میانه ، سعدی و حافظ شیرازی را به عنوان شاعران « تاجیک» قلمداد می کنند.)) ( صفحه ۲)

در ادامه می نویسد: ((جالب است توجه کنیم که از بعضی جهات واژه های « تاجیک » و « ایرانی» بسیاری اوقات در تاریخ نقش واژگان کما بیش هم معنا را ایفا کرده اند. )) ( همانجا ) .

پس از تبصره کوتاه بر ریشه یابی نام « تاجیک» و دگرگونی محتوایی آن، پروفیسور ریچارد فولتز می نویسد که :
(( به این ترتیب « تاجیک » معنای « ایرانیانی که مسلمان شده اند»‌ را افاده میکرد.)) ( همانجا) .
همچنان می نویسد که :

(( با برگشتن به بحث ما در مورد دگردیسی معنایی واژه «تاجیک» باید توجه داشته باشیم که در هنگام حکمروایی تورکان، تحت حاکمیت غزنویان و سلجوقیان، در سده های یازده و دوازده میلادی…….. نام «تاجیک» توسط تورکان برای همه ایرانیان به کار برده می شد.)) ( ضقحه – ۵) .

((دست کم تا به سدهء پانزده میلادی، واژه « تاجیک» به همین گونه ای به کار برده میشد که ما امروز واژه «پارسها» {پرشین} و یا « ایرانی» را به کار می بریم.
تاجیک ها، پارسی زبانان جابه جا شده {بومی} و مستقر بودند که از عراق در غرب تا به کوه های هندوکش در شرق می زیستند و متمایز از دیگر مردمان ساکن در آن مناطق در نظر گرفته میشدند. بیشتر از تورک زبانان جنگجوی و بیابانگرد متمایز میشدند که به لحاظ فرهنگی کمتر پالایش یافته بودند. )) ( صفحه – ۶) .

(( نکته ایکه باید به آن توجه داشته باشم این است که کاربرد این واژه امروز بار معنایی دولت ملی کنونی را با خود حمل می نمایند. در حالیکه در گذشته چنین نبود. در حقیقت بسیاری از شاعران کهن گاهی وقت ها واژه «تاجیک» را ، معمولا به عنوان یک رسم ادبی در پیوند با رقیب «تورک» خویش، در باره خود به کار می بردند. )) ( صفحه – ۷).

فشرده سخن ریچارد فولتز این است که واژه تاجیک در مراحل مختلف بار معنایی متفاوتی را با خود حمل کرده است. پس از اسلام ، به گونه عمده نامیست که در یک مرحله تکاملی و معنایی خویش به ایرانیان مسلمان شده و بعد به همه ایرانیان گفته می شد، اکنون پس از رویداد های تاریخی و جدایی های که میان مردم ایران بزرگ رخ داد، به یک بخش خاص مردمان سرزمین های آریایی / ایران بزرگ تاریخی تاجیک گفته میشود.

پینوشت: این سخنان از کتاب « تاریخ تاجیکان : ایرانیان شرقی» ، اثر پروفیسور ریچارد فولتز، برگرفته شده اند. گزینش و ترجمه از انگلیسی به فارسی از ( عمر راوی) میباشد.